This free script provided by
JavaScript Kit
14/10/2019 14:55 PM
ሓጺር ታሪኽ ሂወት ጅግና ስውእ: ተጋዳላይ ወልደትንሳኤ በርሀ (ወዲ በርሀ) (1950 – 1975)። ብ'ግርማይ ቦኽረ ካሕሳይ።
2ይ ክፋል
Martyr Woldetnsae Berhe, Brief life history, by Veteran Girmai Bokre Kahassai (Part-2).
እዚ ኣብ ታሕቲ ቐሪቡ ዘሎ ሓጺር ታሪኽ ሂወት ጅግና ስውእ ተጋዳላይ ወልደትንሳኤ በርሀ (ወዲ በርሀ)፡ መቐጸልታ ናይ’ቲ ኣብ ዝሓለፈ ወርሒ ንሓሰ ዕለት 28 ኣብ Snitnal.com ናብ ኣንበብቲ ዘቕረብክዎ ጽሑፍ እዩ።
ጅግና ስዉእ ተጋዳላይ ወልደትንሳኤ በርሀ ኣብ መጀመርታ ዓመት 1972 (ወርሒ ክልተ) እዩ ትምህርቱ ኣቋሪጹ ምስ ጉጅለ 11 ተማሃሮ ኣዲስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲ ብጾቱ ናብ ሰልፊ ነጻነት ተሰሊፉ። ኣብቲ እዋን’ቲ ብዝሒ ተጋደልቲ ሰልፊ ነጻነት፡ ካብ ሓደ ሚእቲ ዘይሓልፍ ምንባሩ’ዩ ዝጥቀስ። ዝበዝሑ ካብኣቶም ኣብ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ (E.L.F. ጀብሃ) ንዓመታት ክጋደሉ ጸኒሖም ካብቲ ውድብ ዝተፈልዩ ክኾኑ ከለዉ፡ እቶም ዝተረፉ ድማ ኣብ እዋን ምጅማር ናይ’ቲ ሰልፊ ዝተጸንበርዎም ሓደስቲ ተጋደልቲ እዮም። ጉጅለ ብዓል ወዲ በርሀ ውን፡ እቲ ሰልፊ እግሪ ዝተኽለሉ ኣብ ዝነበረሉ ዓመት ብምጽንባሮም፡ ነቲ ሰልፊ ክሳብ ክንደይ ተደራቢ ሓይሊ ክኾንዎ ከም ዝኸኣሉ ንምግማቱ ዘይከኣል ኣይኮነን።
እዞም ከም መበገሲ ናይ’ዚ ጽሑፍ እዚ ጌረ ወሲደዮም ዘለኹ፡ ወዲ በርሀ ዝርከቦም ጉጅለ 11 ተማሃሮ ዩኒቨርሲቲ ኣዲስ ኣበባ፡ ካብ ኣዲስ ኣበባ ነቒሎም ናብ ኣስመራ ምስ ኣተዉ፡ ብሕቡእ ብመንገዲ ዓዲ ንፋስ ጌሮም’ዮም ናብ ሜዳ ኣትዮም። መጀመርያ ኣብ ባሕሪ ባራ ዝተባህለ ቦታ ምስ ካልኦት ሓደስቲ ተሰለፍቲ ወትሃደራዊ ስልጠና ወሲዶም። ኣብ’ቲ ታዕሊም፡ ኣብ ሓደ እዋን ብርክት ዝበሉ ድሓን ትምህርቲ ዝቐሰሙ ተማሃሮ ምጽንባሮም፡ ነቲ ሰልፊ ሓዲሽ ተርእዮ እዮም ነይሮም ከበሃል ይከኣል። ታዕሊም ወዲኦም ኣብ ሰራዊት ምስ ተጸንበሩ፡ ኣብ ጉዕዞ ናይ’ቲ ሰልፊ፡ ከሕድርዎ ዝኽእሉ ጽልዋታትን ለውጥታትን ንምግማቱ ዘጸግም ኣይመስለንን።
ጉዕዞ ናይ’ዞም ካብ ኣዲስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲ ናብ ሰልፊ ነጻነት ብሓባር ዝተሰለፉ ተማሃሮ ዩኒቨርሲቲ ሓደ ብሓደ ምዝርዛሩ ተደላይነቱ ኣዝዩ ዕዙዝ እኳ እንተኾነ፡ ጉዕዞ ናይ’ቶም ክሳብ ነጻነት ብሂወቶም ዘርከቡ ብጾት እንተውሓደ ኣብ ዝተፈላለየ ጽሑፋትን ቃለ መሓትትን በብእዋኑ ዝሰማዕናዮን ገና ንሰምዖ ዘሎና’ዩ። እቲ ኣውራ ዘሰክፍ፡ ብዛዕባ’ቶም ኣብ ጉዕዞ ናይ’ቲ ቃልሲ ዝተሰውኡ ጀጋኑ ብጾቶም ታሪኾም ተቐቢሩ ከይተርፍ’ዩ። ዓመት ካብ ዓመት “ስዉኣትና ይዘከሩ” ካብ ምባል ሰጊርና፡ ታሪኽ ጅግንነቶም ካብ ወለዶ ናብ ወለዶ ዝመሓላለፈሉ መንገዲ ክፍጠር ኣዝዩ ኣገዳሲ ኮይኑ ይስምዓኒ።
እንሆ እምበርኣር ካብ’ዚ ስክፍታ’ዚ ብምንቃል፡ ዓቕመይ ብዘፍቅዶ ጉዕዞ ቃልሲ ስዉእ ጅግና ወልደትንሳኤ በርሀ ከም ኣብነት ብምውሳድ፡ ነዚ ጽሑፍ እዚ ንምድላው ተበግሶ ወሲደ ኣለኹ። እዚ ኣብ ታሕቲ ከቕርቦ ዝፍትን ዘለኹ ጽሑፍ እምበኣር፡ ብዛዕባ’ቲ ኣነ ጥራሕ ዘይኮንኩ ኩልና መማህርቱ ኣዚና ንፈትዎን ነኽብሮን ጅግና ስዉእ ወዲ በርሀ ዝምልከት ሓጺር ታሪኽ ሄውቱ እዩ።
ወዲ በርሀ ኣብ ዩኒቨርሲቲ ኣዲስ ኣበባ ሓደ ካብ’ቶም ኣዝዮም ለባማት መራሕትና እዩ ነይሩ። ወዲ በርሀ ኣዝዩ ብኹልና ፍቱው ዓቢ ሰብ፡ ዝምዕደናን ኣዝዩ ዝሓልየልናን እዩ ነይሩ እንተ በልኩ ዘጋንን ዘለኹ ኣይመስለንን።
ጉዕዞ ቃልሲ ወዲ በርሀ ኣብተን ኣብ ህዝባዊ ሓይልታት፡ ብጅግንነት ዝተቓለሰለን ዓመታት (1972-1975)፡ እንታይ ይመስል ከም ዝነበረ ንምግማቱ ሓደ ካብ’ቲ ብወገነይ ዘይጠራጠረሉ ነገር ኮይኑ፡ ባህሪኡ ካብ’ቲ ኣብ ዩኒቨርሲቲ ዘርእዮ ዝነበረ ዝበለጸ እንተ ዘይኮይኑ ዝወሓደ ክኸውን ከም ዘይክእል ርዱእ’ዩ።
ምስ ጅግና ስውእ ተጋዳላይ ወዲ በርሀ ኣብ ቃልሲ ብሓባር ምስኡ ዝነበሩ ተጋደልቲ ህዝባዊ ግንባር ብሂወቶም ዘለዉ ምስክርነቶም ከመሓላልፉልና ብተስፋ እናተጸበኹ፡ ኣካል ናይ’ዚ ጽሑፍ እዚ ኮይኑ ክቐርብ ዘሎኒ ህርፋን ዓቢ’ዩ። ካብ’ዚ ተስፋ’ዚ ብምንቃል ድማ’የ፡ እቲ ክሳብ ሕጂ ካብ ዝተፈላለዩ ሰባትን ጽሑፋትን ዝኣኻኸብክዎ መበገሲ ንኽኸውን ናብ ኣንበብቲ ዘቕርቦ ዘለኹ። እዚ ብወገነይ ዘቕርቦ ዘለኹ ምሉእ ብምሉእ እኳ እንተ ዘይኮነ፡ ኣብ ቀጻሊ ኣብ ዘዕግብ ደረጃ እንተ ድኣ በጺሑ፡ ልክዕ ከም’ቲ ቅድሚ ሕጂ “ሌላ ምስ ጅግና ስዉእ ተጋዳላይ መልኣከ ተኽለ” ብዝብል ኣርእስቲ መዘከርታ ንጅግና ስዉእ መልኣከ ተኽለ ብደረጃ መጽሓፍ ኣዳልየ ናብ ኣንበብቲ ዝዘርጋሕክዎ፡ ናይ ጅግና ስዉእ ወዲ በርሀ ውን ካብኡ ብዘይፍለ ኣብ’ቲ ዝድለ ከብጽሖ ጻዕርታተይ ቀጻሊ’ዩ።
ኣብ’ቲ ናይ መጀመርያ ወርሕታት ናይ 1972 ጉዕዞ ቃልሲ ጅግና ወዲ በርሀን ብጾቱን እንታይ ይመስል ነይሩ? ሰልፊ ነጻነት ኣብ’ቲ እዋን እቲ ከመይ ጸኒሓቶም? ኣብ መሳርዕ ናይ’ቲ ሰልፊ ምስ ተጸንበሩ’ኸ እቲ ቃልሲ እንታይ ይመስል ነይሩ? ጅግና ወዲ በርሀ’ኸ ብኸመይ ተሰዊኡ? ንዝብሉ ሕቶታት መልሲ ንምርካብ ኢና ክንድህስስ።
ወዲ በርሀን ብጾቱን ናይ ባሕሪ ባራ ወትሃደራዊ ስልጠና ስም ወድኡ፡ ናብ ግርግረት ዝተባህለ ቦታ እዮም ተጓዒዞም። ኣብ’ቲ ጉዕዞ ንኹሎም ዘጠቓለለ ናይ ሓባር ኣኼባ ከም ዝተኻየደሎም ይፍለጥ። ሓደ ካብ ትሕዝቶ ናይ’ቲ ኣኼባ፡ ኣብ ነቐፌታን ነብሰ ነቐፌታ ዝተመርኮሰ ምንባሩ ይሕበር። እቲ ኣኼባ በቶም ካብ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ዝተፈልዩ ነቲ ሰልፊ ካብ ዝመስረቱ ገዳይም ተጋደልቲ ከም ብዓል ተጋዳላይ ሰለሙን ወልደማርያምን ተጋዳላይ ተወልደ እዮብን ዝተሳተፍዎ ኣኼባ ምንባሩ ይሕበር።
ኣብ ግርግረት ናይ’ቲ ውድብ ምትሕንፋጽ ኣብ ዝተገብረሉ እዋን፡ እቶም ሓደስቲ ተጋደልቲ ብሙልኦም ናብ መሳርዕ ተመዲቦም። ወዲ በርሀ ድማ ናብ ሓንቲ ካብ’ተን መሳርዕ ከም ዝተመደበ ይፍለጥ። ኣብ’ቲ እዋን እቲ፡ እታ ዝዓበየት ኣሁዱ “መስርዕ” ክትከውን ከላ፡ ጠቕላላ ብዝሒ ናይ ምሉእ እቲ ውድብ መሳርዕ ካብ 10 ዘይሓልፍ ምንባሩ’ዩ ዝፍለጥ። ነፍሲ ወከፍ መስርዕ ብ12 ተጋደልቲ ዝቖመት እንተ ድኣ ኮይና፡ ጠቖላላ ብዝሒ ናይ’ቲ ሰራዊት 120 ኣቢሉ’ዩ ነይሩ ክበሃል ይከኣል። ብጠቕላላ ክርአ ከሎ፡ ብዝሑ ሰራዊት ተጋደልቲ ሰልፊ ነጻነት፡ ኣብ’ቲ እዋን’ቲ ሓንቲ ሓይሊ ጥራሕ’ዩ ነይሩ ክበሃል ይከኣል።
ኩለን መሳርዕ ተተሓሒዘን ካብ ገረግር ናብ ሰሜናዊ ባሕሪ እናተጓዕዛ ከለዋ፡ ድሕሪ ሓደ ሰሙን ኣቢሉ ተጋዳላይ ኢሳያስን ብጾቱን ካብ ናይ በይሩት ኣኼባ ንሜዳ ስለ ዝተመልሱ፡ ንኣኼባ ስለ ዝተጸውዑ፡ ካብ ዓዲ ሹማ (ከባቢ ማይ ውዑይ) ናብ’ቲ ብዓል ኢሳያስ ዝነበርዎ ቦታ (ውሽጢ መሬት ሱዳን) ክምለሱ ተገዲዶም።
ኣብ ደምበቤት ዝተባህለ መሬት ሱዳን ምስ በጽሑ፡ ተጋደልቲ ጀብሃ ኣድብዮም ጸኒሖሞም። ዝበዝሓ ካብ’ተን መሳርዕ ኣቐዲመን ብሰላም ክሓልፋ እኳ ዕድል እንተ ረኸባ፡ ሓንቲ ካብተን ዳሕረዎት መሳርዕ ግን፣ ገና ኣብ’ቲ ሰጣሕ ጎልጎል ከላ ቶኽሲ ተኸፊቱዋ። መራሒ ናይ’ታ መስርዕ ዓብደልቓድር ኖራይ፡ ምክትሉ ከኣ ተጋዳላይ ተኪኤ ቐሺ’ዩ ነይሩ። እታ መስርዕ በተን ዘለውኣ ውሑዳት ብረት ነብሳ ኣብ ምክልኻል ኣብ ዝጀመረትሉ፡ ተጋዳላይ ዓብደልቓድር ኖራይ ንብጾቱ መካላኸሊ መዝገብ (ድፋዕ) ክሰርሑ የማን ጸጋም ኢሉ እናሓገዞም ከሎ፡ ንነብሱ ዝኾኖ መከላኸለ መዝገብ ገና ከየዳልወ ከሎ ብጥይት ተወጊኡ ተሰዊኡ። እቲ ኲናት ግን ክሳብ ምድሪ ዝጽልምት ደው ኣይበለን።
እዚ እቲ ኣብ መጀመርያ ዓመቶም (1972) ዘጋጠሞም ሕድሕድ ኲናት ኮይኑ፡ ቦኽሪ ተሞኲርኦም’ዩ ነይሩ ክበሃል ይከኣል። እቲ ኲናት ደው ምስ በለ ጉዕዝኦም ብምቕጻል ናብ ርባ ኣቦ ዝተባሀለ መሬት ሱዳን ኣምሪሖም። ኣብቲ ርባ ምስ’ቶም ካብ ኣኼባ በይሩት ዝተመልሱ ሓለፍቲ ብዓል ኢሳያስ ኣፈወርቂ፡ መስፍን ሓጎስን መሓሪ ደበሳይን ተራኺቦም። ምስኣቶም ኣብ’ቲ ቦታ ብዓል ተጋዳላይ ዮውሃንስ ስባህቱ፡ ሙሴ ተስፋንኪኤል፣ ደበሳይ ትኪን ኣማኒኤል ዮውሃንስን ጸኒሖሞም።
ተጋዳላይ ኢሳያስ ነቶም ካብ ዩኒቨርሲቲ ዝመጹ ሓደስቲ ተጋደልቲ ናይ እንቋዕ ድሓን መጻእኩም ኣኼባ ምስ ኣካይደሎም፡ ንብሙልኦም ሓደስቲ ከላሽናትን ሲማኖፋትን ተዓዲልዎም ናብ’ቲ ኣቐዲሞም ንኣባላት ህዝባዊ ሓይልታት ዝገደፍዎም ናብ ዓየት ዝተባህለ ቦታ ተመሊሶም።
ኣብ ርባ ዓየት ምስ በጽሑ ኣብ ውሽጢ ሓደ ሰሙን ሕድሕድ ኲናት ከቢድ ሕድሕድ ኲናት ኣጋጢምዎም። ኣብ’ዚ ኲናት እዚ፡ ናይ መስርዕ ፖለቲካዊ ኪሚሽነር ጅግና ተጋዳላይ ኑርሑሰን ኣሕመድ ተስዊኡ። እንደገና ድሕሪ ሓደ ወርሒ ኣቢሉ ውን ኣብ ሓወልዕ ዝተባህለ መሬት ሱዳን ዳግማይ ከቢድ ሕድሕድ ኲናት ከጋጥሞም ከሎ፡ ኣብ ነፍሲ ወከፍ ዝተኻየደ ኲናት፡ መሳርዕ ሰልፊ ነጻነት፡ ምስ ተጋደልቲ ህዝባዊ ሓይልታትን ብሓደ ኮይኖም እዮም ኣንጻር እቲ ዝተዓጻጸፎም ሓይሊ ናይ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ተዋጊኦም።
ካብ ወገን ሰልፊ ነጻነት ኣብ’ዚ ኲናት’ዚ ዝተሰውኡ ተጋደልቲ፡ መራሕቲ መስርዕ ተጋዳላይ ስዩም ኪዳነን ተጋዳላይ ቀልኣብ ረዳን ክኾኑ ከለዉ፣ ምክትል መራሕ መስርዕ ተጋዳላይ ኣሽመላሽ ኣስካለ፣ ኮሚሽነር መስርዕ ተጋዳላይ መዓሾ እምባየን ውን ኣብ’ዚ ኲናት እዚ ተሰዊኦም።
ከም’ቲ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ፡ እተን መሳርዕ ካብ ሰሜናዊ ባሕሪ ንመሬት ሱዳን ኣብ ዝነቐላሉ ዝነበራ እዋን፡ ውሑዳት ካብቶም ተጋደልቲ ንፍሉይ ውድባዊ ስራሕ ኣብ ሰሜናዊ ባሕሪ ዝተረፉ ከም ዝነበሩ ይፍለጥ። እዞም ኣብ ሰሜናዊ ባሕሪ ዝተረፉ ውሑዳት ብጾት፡ ነቲ ብወገን ጸላኢ ዘጋጥሞም ዝነበረ ሓደገኛ ተጻብኦታት ብኸመይ ይጻወርዎ ከም ዝነበሩ ምግማቱ ዘጸግም ኣይመስለንን። ኣብ ትሕቲ ቁጽጽር ጸላኢ ምስ ዝርከብ ህዝቢ ጽኑዕ ውሽጣዊ ርኽክባት መስሪቶም ሓደስቲ መንእሰያት ናብ ሰውራ ከሰልፉ ክኢሎም’ዮም። ካብቶም ንሶም ዘሰለፍዎም ሓደስቲ ተጋደልቲ፡ ድሕሪ ሓጺር ኣዋርሓት ምስ’ተን ኣቐዲመን ኣብ ገረግር መሬት ሱዳን ዝነበራ መሳርዕ ተወሳኺ ሓይሊ ክኾኑ በቒዖም’ዮም።
ብጀካ እዞም ካብ ከበሳ ዝመጹ ሓደስቲ ተሰለፍቲ፡ ብዙሓት ካልኦት ካብ ኣዲስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲ ብመንገዲ ዓደን (ደቡብ የመን) ኣቢሎም ብመራኽብ ባሕሪ ሰጊሮም ዝተጸንበሩ ምንባሮም ውን ይፍለጥ። ካብኣቶም ብዓል ጴጥሮስ ሰለሙን፡ ተኽለ ዓንደ (ወዲ ልቢ)፣ ተስፉ ኪዳነ፣ ወልደስላሰ እስቲፋኖስ፣ ብርሃነ መስፍን፣ ግርማይ ባህረ፡ መለስ ገብረማርያም ይርከብዎም። ከምኡ ውን ካብ ኤውሮጳን ካብ ኣሜሪካን ዝመጹ ከም ብዓል ወልደማርያም ኣብርሃ (ተቐማጣይ ጀርመን)፣ ኣፈወርቂ ሞጎስ (ተቐማጣይ ስዌደን) ይርከብዎም።
እቶም ኣቐዲሞም ዶብ ሱዳን ዝሰገሩ ተጋደልቲ ኣብ ገርግር ሱዳን ምስ በጽሑ ድሕሪ ቁሩብ መዓልቲ ብዛዕባ’ቶም ኣብ ከበሳ ዝገደፍዎም ብጾቶም ዘሕዝን ሓበሬታ ከም ዝበጽሖም ይሕበር። እቲ ኣዝዩ ዘሕዝን ሓበሬታ፡ ብዛዕባ መስዋእቲ ናይ ሓሙሽተ ጀጋኑ ተጋደልቲ ዝምልከት ኮይኑ፡ ንሳቶም ድማ፡
1. ስዉእ ብርሃነ ሃብተ 2. ስዉእ የማነ ኣስጎዶም 3. ስዉእ ዘርኣይ ተስፋጼን 4. ስዉእ እያሱ ዘርኣይ 5. ስዉእ ዘወንጌልን እዮም።
ስውእ ብርሃነ ሃብተ ገዲም ተጋዳላይ ክኸውን ከሎ፡ ስዉእ የማነ ኣስጎዶም ሓደ ካብ’ቶም ብጉጅለ 11 ዝፍለጡ ናይ ኣዲስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲ ተማሃሮ ኣብ መጀመርያ ዓመት 1972 ናብ ሰልፊ ነጻነት ዝተሰለፉ ክኸውን ከሎ፡ ስዉእ ዘርኣይ ተስፋጺንን ስዉእ እያሱ ዘርኣይን ግን፡ ካብ ዩኒቨርሲቲ ኣዲስ ኣበባ ክስለፉ ዝመጹ ሓደስቲ ተጋደልቲ’ዮም። ስዉእ ዘወንጌል ድማ ካብ’ቶም ኣብ ቻይና ዝተማህሩ ኮይኑ፡ ኣብ ውሽጢ ሃገር ብስቱር ክቃለስ ድሕሪ ምጽንሑ፡ እንደገና ዳግማይ ናብ ሰልፊ ነጻነት ዝተሰለፈ’ዩ።
ኣብ ስእሊ ብቑጽሪ ተመልኪቶም ዘለዉ፡ 1. ጅግና ስዉእ ወልደትንሳኤ በርሀ 2. ጅግና ስውእ መልኣከ ተኽለ ክኾኑ ከለዉ፡ ከምኡ ውን ኣዳላዊ ናይ’ዚ ጽሑፍ ግርማይ ቦኽረ ካሕሳይ ኣብ ቁጽሪ 3 ተመልኪቱ ዘሎ’ዩ። ምሉእ ዝርዝር ኣስማቶም ኣብ’ታ “ሌላ ምስ ጅግና ስዉእ መልኣከ ተኽለ” እትብል መጽሓፍ ስለ ዘሎ፡ ዝኾነ ግዱስ ኣንባቢ on line from “
ክረኽቦ ይኽእል’ዩ።
ግርማይ ቦኽረ
Girmai Bokre Kahassai
Email address: bokrila@gmail.com
1ይ-ክፋል፡ ኣብዚ ጠውቑ። ብ`PDF ንምንባብ፡ኣብዚ ጠውቑ።
2ይ-ክፋል፡ ኣብዚ ጠውቑ። ብ`PDF ንምንባብ፡ኣብዚ ጠውቑ።
See also recent articles by Mr. Girmai Bokre Kahassai
ካልኦት ብ'ኣቶ ግርማይ ቦኽረ ካሕሳይ ዝተጻሕፉ ጽሑፋት፡ ኣብ ታሕቲ ተወከሱ:-
ዕላል ምስ ኣቶ ግርማይ ቦኽረ ካሕሳይ፡
ደራሲ ሓዳስ መጽሓፍ “ሌላ ምስ ጅግና ስዉእ ተጋዳላይ መልኣከ ተኽለ”